Avrupa Parlamentosu, geçtiğimiz günlerde yaptığı oylama ile Avrupa Birliği ehliyet kurallarında köklü değişiklikler getiren yeni düzenlemeyi onayladı. Karayolu güvenliğini artırmayı ve her yıl yaklaşık 20.000 kişinin hayatını kaybettiği trafik kazalarının sayısını düşürmeyi hedefleyen bu değişiklikler, sürücü eğitiminden ehliyet geçerlilik sürelerine, dijital uygulamalardan cezai yaptırımlara kadar birçok alanı kapsıyor.

Yeni kurallara göre, sürücü sınavları artık günümüz araçlarındaki teknolojik gelişmeleri yansıtacak şekilde güncellendi. Adaylar, kör nokta tespit sistemleri, sürücü destek sistemleri, kapıların güvenli açılması ve sürüş sırasında cep telefonu kullanımının yarattığı dikkat dağınıklığı riskleri gibi konularda bilgi sahibi olmak ve bu sistemleri kullanabilmek zorunda. Ayrıca, eğitim ve sınav müfredatına, yayalar, bisikletliler, çocuklar ve diğer savunmasız yol kullanıcılarına yönelik risk farkındalığını artıracak modüller eklendi.

Ehliyetlerin geçerlilik sürelerinde de önemli düzenlemeler getirildi. Otomobil ve motosiklet ehliyetleri 15 yıl geçerli olacak. Ancak, üye devletler, ehliyeti aynı zamanda ulusal kimlik belgesi olarak kullanıyorsa, bu süreyi 10 yıla indirebilecek. Tır ve otobüs gibi ağır vasıta ehliyetlerinin geçerlilik süresi ise beş yıl ile sınırlandırıldı. 65 yaş ve üzeri sürücüler için ise ülkeler, daha sık sağlık kontrolü veya tazeleme eğitimi şartı koşarak ehliyet geçerlilik süresini kısaltma yetkisini elde etti.

Sürücüler, ilk ehliyet başvurularında veya ehliyetlerini yenilerken, görme ve kalp-damar sağlıklarını kapsayan bir sağlık kontrolünden geçmek zorunda kalacak. Üye ülkeler, bu kontrolü kendi geliştirdikleri formlar veya ulusal değerlendirme sistemleri üzerinden yapmayı tercih edebilecek.

Dijitalleşme trendi ehliyet sistemine de yansıdı. Yeni kurallar, cep telefonu üzerinden erişilebilen dijital ehliyetin, Birlik genelinde kademeli olarak standart hale gelmesini öngörüyor. Fakat Avrupa Parlamentosu, vatandaşların fiziksel ehliyet kartı talep etme hakkını da korudu. Fiziksel ehliyetin, başvuruyu takip eden üç hafta içinde hiçbir gecikme olmaksızın sürücülere teslim edilmesi zorunluluğu getirildi.

Cezai yaptırımlar ve ehliyet iptalleri konusunda ise sınır ötesi bir iş birliği mekanizması kuruldu. Bir AB vatandaşı, kendi ülkesi dışında başka bir üye ülkede trafik ihlali yaptığında veya kazaya karıştığında, bu bilgiler ehliyetin verildiği ülkenin yetkili makamlarına iletilecek. Ulusal makamlar, alkol veya uyuşturucu etkisiyle araç kullanma, ölümcül kazaya karışma veya hız sınırını 50 km/saatten fazla aşma gibi ağır ihlallerde verilen ehliyet iptal kararlarını derhal birbirlerine bildirmekle yükümlü kılındı. Bu sayede, bir üye ülkede işlenen ciddi bir trafik suçu, sürücünün kendi ülkesindeki trafik siciline de işlenecek.

Avrupa Parlamentosu'nun konuya ilişkin raportörü Jutta Paulus, "2030 yılına kadar yürürlükte olacak bu yeni direktif, dijital ehliyet getirirken vatandaşlara uygulama ile fiziksel kart arasında seçim yapma özgürlüğü tanıyor. Sürücü eğitimi, sürüş ve yol güvenliği için daha kapsamlı hale geliyor. Yeni eğitim kuralları, aynı zamanda taşımacılık mesleklerini daha cazip ve erişilebilir kılacak. Tüm Avrupa vatandaşları bu somut iyileştirmelerin meyvesini toplayacak" dedi.

Konuyla ilgili çalışmaları yürüten bir diğer isim olan Matteo Ricci ise "Bugün, yol güvenliğini artırmada çok önemli bir adım attık. Ciddi ihlallerde ehliyetin askıya alınması için daha net ve hızlı kriterler getirerek, sadece sorumlu sürücüleri değil, tüm toplumu korumayı hedefliyoruz. Daha güçlü ve etkili bir izleme ve yaptırım sistemi, kazaların önlenmesine ve hayat kurtarılmasına katkı sağlayacaktır" ifadelerini kullandı.

Söz konusu yönetmelik, Avrupa Birliği Resmî Gazetesi'nde yayımlandıktan 20 gün sonra yürürlüğe girecek. Üye ülkelerin bu kuralları kendi ulusal mevzuatlarına aktarmaları için üç yıl, uygulama için gerekli altyapıyı hazırlamaları için ise ek 1 yıl süreleri bulunuyor. Bu yenilenmiş ehliyet kuralları, Avrupa Komisyonu'nun Mart 2023'te sunduğu, tüm yol kullanıcılarının güvenliğini artırmayı ve 2050 yılına kadar karayollarında sıfır ölüm hedefine mümkün olduğunca yaklaşmayı amaçlayan kapsamlı yol güvenliği paketinin bir parçasını oluşturuyor.

Sadece Avrupa Birliği değil, otomotiv sektörünün sağlamlık ve güvenlikle ilgili en temel girişimi olan EURO NCap’in 2026 kuralları da otomobil markalarının bu konulara daha fazla eğilmesini gerektiriyor. Avrupa Birliği’nin sürücüyü odak alarak yaptığı düzenlemeler de EURO NCap’in yeni kriterlerini birçok noktada tamamlıyor. Araç içi güvenliği en üst düzeye çıkarmayı ve kazaları önlemeyi temel alan yeni kurallar, sürücülerin topluluk ülkelerinde adeta tek bir ülke gibi puanlamaya tutulması ile birleşince konunun önemi daha da artıyor. Son yıllarda daha çok elektrikli araç ve hibrit araçlar ekseninde gelişen otomobil tasarımı ve otomobil teknolojisinin önümüzdeki dönemde sürüş güvenliğini daha fazla merkeze alması gerekecek.

Türkiye'nin, uzun zamandır yürüttüğü mevzuat uyumlaştırma süreci dikkate alındığında ve özellikle trafik kazalarındaki can kayıplarının ülke gündeminde sıklıkla yer alması nedeniyle, Avrupa Birliği'nin bu yeni ehliyet düzenlemelerinin Türkiye'de de bir süre sonra tartışılmaya ve uygulama çalışmalarına konu olması beklenen bir gelişme olarak öne çıkıyor.